Η φύση των αντιφάσεων

Του Δημήτρη Παπαγιαννάκη

Ο τρόπος που λειτουργεί ο άνθρωπος ήταν πάντοτε ένα θεμελιώδες αντικείμενο μελέτης για την κατανόηση της φύσης και της συμπεριφοράς του. Οι αρχαίοι φιλόσοφοι ήταν οι πρώτοι που προσπάθησαν να κατανοήσουν τον άνθρωπο, μελετώντας τη λειτουργία του σε συνάρτηση με τη φύση. Διότι ο άνθρωπος, ακόμα και αν θεωρείται ατελής λόγω της καταστροφικής τάσης προς τη μητέρα φύση, παραμένει μέρος της και ακολουθεί τους ίδιους νόμους που διέπουν την ίδια.

Ο Ηράκλειτος στο μοναδικό σωζόμενο έργο «Περί Φύσεως», είναι ο φιλόσοφος του αιώνιου γίγνεσθαι. Μέσα από τη μελέτη του εσωτερικού ρυθμού, αποδίδει την κίνηση του αιώνιου αυτού γίγνεσθαι στη συνεχή ροή ενός ποταμού που συνεχώς κινείται και ανανεώνεται. Η εσωτερική πάλη των πραγμάτων, των αντίθετων δυνάμεων είναι αυτή που οδηγεί στην ανανέωση και τη φυσική ακολουθία του κάθετί πάνω στη φύση – και στον άνθρωπο. Η συνεχής αυτή ανανέωση οδηγεί σε κάτι σταθερό όσο και σε κάτι ανά πάσα στιγμή μεταβλητό. Η παραβολή του σταθερού ποταμού με τη συνεχή μεταβλητότητα του νερού, φανερώνει την αιώνια ανάγκη πάλης μεταξύ αντίθετων δυνάμεων για την κοσμική σταθερότητα αλλά όχι στασιμότητα.

Ένα άλλο παράδειγμα της αιώνιας πάλης και αλληλεπίδρασης για τη φυσική σταθερότητα είναι το προερχόμενο από την κινεζική κουλτούρα, Γιν Γιανγκ. Το Γιν Γιανγκ είναι η ουσία της φύσης και του μυαλού και είναι κομμάτια κάθε ύπαρξης στο σύμπαν. Αναπαριστά τις αλληλεπιδράσεις της Δύσης και της Ανατολής, του Ουρανού και της Γης ενώ εκφράζει και τη διαδικασία συνεχούς εναρμόνισης των πάντων που εξασφαλίζει την απόλυτη ισορροπία. Όπως έχει πει και ένας Κινέζος φιλόσοφος, «Το Γιν στην πιο ακραία του μορφή παγώνει ενώ το Γιανγκ στην πιο ακραία του μορφή βράζει. Η παγωνιά προέρχεται από τον ουρανό ενώ η θερμότητα από τη Γη..».

Ο άνθρωπος λοιπόν ως βιολογικό είδος ακολουθεί τους φυσικούς κανόνες. Φυσικά ο άνθρωπος ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα είδη της πανίδας. Αυτό οφείλεται στον ανθρωπισμό που διέπει το Homo Sapiens. O ανθρωπισμός είναι γενικά ένας όρος ασαφής και χωρίς συγκεκριμένο περιεχόμενο. Μια γενική αρχή που τον διέπει είναι ο ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας του σε σχέση με τη φύση. Μπορούμε να πούμε ότι ο ανθρωπισμός γενικά μελετά πως ο άνθρωπος μπορεί να βελτιώσει τις συνθήκες ζωής του και τι αλλαγές πρέπει να γίνουν στον ίδιο αλλά και στο περιβάλλον στο οποίο ζει. Ανθρωπισμός είναι το σύνολο των ψυχικών και πνευματικών ιδιοτήτων που προσιδιάζουν στον άνθρωπο και τον διακρίνουν από τα ζώα.

Μια μερίδα μελετητών, παρατηρώντας τις πράξεις του ανθρώπου είναι αρκετά απαισιόδοξη. Κατά το γάλλο φιλόσοφο Michel Foucault, «Ο άνθρωπος, αυτή η επινόηση της ευρωπαϊκής κουλτούρας από τον 16ο αιώνα και μετά», έγραψε στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου του The Order of Things, τείνει να εξαφανιστεί «σαν σχέδιο στην άμμο στην άκρη της θάλασσας». Η καταστροφολογία στις μέρες μας είναι πλέον καθημερινό φαινόμενο και η απαισιοδοξία κυριαρχεί στον ανθρώπινο νου. Πώς άλλωστε να αντιμετωπίσεις τα φαινόμενα βίας, ρατσισμού και ηθικής και οικονομικής εκμετάλλευσης. Πώς να μη βιώσεις μια εσωτερική συντριβή με την υπέρμετρη χρήση φυσικών πόρων, τη μόλυνση σε έδαφος, νερό και αέρα, το σταδιακό αφανισμό της χλωρίδας και της πανίδας για το άπληστο κέρδος. Πώς να μην αηδιάσεις με την κοινωνική σήψη, τον ακραίο φανατισμό, την επιβολή status quo, κ.ο.κ.

Και ενώ η κατάσταση φαίνεται να έχει φτάσει στο απροχώρητο με την αδικία να κυριαρχεί, καλούμαστε να υποστηρίξουμε το σωστό και το δίκαιο για το συμφέρον της ανθρωπότητας, που ο ανθρωπισμός πρεσβεύει ως το καλό για εμάς και τη φύση που ούτως ή άλλως συνάδει. Βέβαια για να υποστηρίξεις το καλό και το δίκαιο και να επιτύχεις κάτι σημαντικό, υπάρχει μία απαραίτητη προϋπόθεση: η μαζικότητα. Ο στόχος επιτυγχάνεται ευκολότερα με την καθολικότητα. Πρόσεξε όμως: Στην ομάδα που θα ενταχθείς να μην ξεχάσεις να διατηρήσεις τη μοναδικότητά σου.

Σήμερα οι αντιφάσεις τείνουν να οξύνονται. Βλέπουμε περισσότερους παχύσαρκους στη Δύση και περισσότερους υποσιτισμένους στις «τριτοκοσμικές χώρες». Εκατομμύρια άνθρωποι πάνε κάθε βράδυ για ύπνο νηστικοί ενώ εκατομμύρια άλλοι πετάνε το φαγητό τους. Ενώ η υπέρτατη πανανθρώπινη αξία είναι η ειρήνη και η αθανασία, εφευρίσκουμε καθημερινά νέους τρόπους να σκοτώνουμε ευκολότερα, φθηνότερα και μαζικότερα. Όλα αυτά δεν συμβαίνουν μόνο σήμερα. Απλά σήμερα έχουμε τα μέσα να οξύνουμε όλες αυτές τις αντιθέσεις. Έχουμε να κάνουμε με αντίπαλα στρατόπεδα.

Ας το πάρουμε απόφαση. Ο άνθρωπος χωρίς τον εχθρό του δεν θα ήταν αυτό που είναι. Από το ατομικό επίπεδο μέχρι το συλλογικό, παντού και πάντα υπάρχουν οι αντίθετες δυνάμεις ή αντιφάσεις. Αυτές είναι που μας ξεχωρίζουν από τους υπόλοιπους, αυτή είναι η αιτία της προσωπικότητάς μας που μας καθορίζει και καλλιεργεί τη μοναδικότητά μας. «Είναι θλιβερό να μην έχεις φίλους, αλλά είναι ακόμα πιο θλιβερό να μην έχεις εχθρούς.» Είπε ο Τσε Γκεβάρα. Η εχθρότητα λοιπόν είναι κάτι φυσικό. Και βέβαια με τον όρο εχθρότητα εννοούμε κάθετί που στέκεται ενάντια στα πιστεύω μας και τις ιδέες μας. Από τον αθλητισμό, μέχρι την πολιτική και την ηθική. «Έχεις εχθρούς; Καλώς! Αυτό σημαίνει ότι έχει ορθώσει το ανάστημά σου για κάτι, κάποτε στη ζωή σου.» Είπε ο Ουίνστον Τσώρτσιλ.

Από τον ψυχρό πόλεμο μέχρι την άνιση κατανομή του πλούτου, από τη χριστιανοσύνη και τον ισλαμισμό, από τον παναθηναϊκό και τον ολυμπιακό, το ένα στρατόπεδο χρειάζεται το άλλο για να υπάρξει. Και αυτή η αντίθεση, αυτή η αιώνια πάλη είναι που διατηρεί την ισορροπία και τη σταθερότητα. Είναι τόσο φυσικό όσο και ο νόμος της δράσης – αντίδρασης του Νεύτωνα.

Για κάθετί θα υπάρξει και το αντίθετό του. Και όσο θα υπάρχει αυτός ο πόλεμος μεταξύ των αντιθέτων θα διατηρείται η ισορροπία. Και ας το ονομάσει ο εκάστοτε ανθρωπισμός όπως θέλει. Κάτω από τη μάσκα του ανθρωπισμού, διατηρούμε τη ζωώδη φύση μας. Στο κάτω κάτω όλα για κάποιο »ευγενή σκοπό» υποτίθεται πως γίνονται. Εμείς μένει να συμφωνήσουμε ή να διαφωνήσουμε με αυτά.